جادوگر کوتاه قامت استمفوردبریج؛ عجیب مثل زولا

به گزارش فوتبال 360، او شخصیتی شبیه به پل گاسکوئین داشت. آن احساس درخشندگی و سرگرم‌کنندگی را داشت. همیشه لبخندی روی صورتش بود. شما چاره‌ای جز دوست داشتنش نداشتید. او یک نابغه غیر قابل پیش‌بینی بود. کارهایی می‌کرد که در سایر بازیکنان نمی‌دیدید. این موارد در آن زمان در فوتبال انگلیس نایاب بود.

در 73 سالی که اتحادیه روزنامه نگاران فوتبالی جایزه بهترین بازیکن سال را اهدا کرده‌اند، انتخاب جان‌فرانکو زولا متفاوت بوده است. این جایزه‌ای است که بحث‌های زیادی را به همراه داشته. کافی است به واکنش‌های پس از اهدای این جایزه به جوردن هندرسون در ماه جولای 2021 نگاه کنید تا ببینید که می‌تواند چه احساساتی را برانگیخته کند.

با این حال فهرست برندگان فوق العاده است؛ از اولین آنها که سر استنلی متیوس در 1948 بوده تا چهره‌های سرشناسی چون بابی مور، جورج بست، کنی داگلیش، تیری آنری و کریستیانو رونالدو. اما هیچ کس با درخشش زولا که در صدر فهرست نظرسنجی روزنامه نگاران در سال 1997 قرار گرفت، برابر نیست. او اولین و تنها بازیکن ایتالیایی بوده که مدت‌ها پس از آغاز فصل به فوتبال انگلیس آمد و موفق شد بالاتر از تمام بازیکنان حرفه‌ای دیگر قرار بگیرد.

گری کاکس، مالک سرویس خبری هایترز و مدیرعامل سابق اتحادیه خبرنگاران فوتبالی در خصوص ستاره طلایی سال های نه چندان دور خط حمله شیرهای لندن جمله اولین پاراگراف را مطرح کرد و ادامه قصه زولا با ما خواهد بود.

آغاز با دیگو

جانفرانکو زولا اُمری اوبه در 5 جولای سال 1966 در شهر کوچک اولینا واقع در شرق ایتالیا چشم به جهان گشود. زولا فوتبال خود را از تیم جوانان باشگاه محلی نوروسی آغاز کرد و در سال 1984 رسماً به تیم اصلی این باشگاه راه یافت و پس از 3 سال حضور در این تیم، به باشگاه تورس (که در حال حاضر در سطح چهارم فوتبال ایتالیا قرار دارد) ملحق شد تا اولین تجربه حرفه ای خود را بچشد. بعد از ۲ سال حضور در این تیم، توسط استعداد یاب های باشگاه ناپولی کشف شد تا جزو اولین خرید های آلبرتو بیگون ایتالیایی باشد. زولا در این مدت با ستاره هایی همچون دیگو مارادونا هم بازی بود که همواره از او به عنوان یک استاد و الگویی بی نظیر در دوران فوتبالی خود یاد می‌کند و می‌گوید: «اگر با مارادونا تمرین نمی‌کردم به بازیکنی که بودم، تبدیل نمی‌شدم. او تاثیر شگرفی در نوع بازی من داشت. به شما با اطمینان خاطر می‌گویم  من جانفرانکو زولای دیگری می‌شدم اگر با مارادونا تمرین نمی‌کردم. فکر نمی‌کنم جان تری هم  به چنین مدافعی تبدیل می‌شد، اگر به همراه مارسل دسایی یا فرانک لبوف تمرین نمی‌کرد. چیزی که شما را بهتر می‌کند، حضور در تمام بازی های یک لیگ متوسط نیست بلکه حضور در 10 بازی یک لیگ رقابتی و فشرده است. من همه چیز را از دیگو آموختم. همواره مراقب بودم که او چگونه ضربات آزاد را به صورت پیچ دار می‌زند تا بتوانم درست همانند او ضربات آزاد را بزنم.»

جانفرانکو موفق شد در طی 4 سال حضور در ناپولی، 135 بار پیراهن این باشگاه رو بپوشد و آمار 36 گل و 12 پاس گل را به ثبت برساند و در فصل 1989/90 هم فاتح لیگ ایتالیا بشود. بعد از قهرمانی ناپولی در ایتالیا و درخشش چشم گیر زولا، او موفق شد اولین دیدار ملی خود را تحت نظر آریگو ساکی در 13 نوامبر سال 1991 مقابل نروژ در انتخابی یورو 1992 تجربه کند اما شرایط برای ناپولی بعد از قهرمانی در ایتالیا خوب پیش نرفت و فصل 90/91 را در رتبه هشتم و بدون موفقیت در جام حذفی و یوفا طی بکند تا در پایان فصل، آلبرتو بیگون از این باشگاه جدا شد و به لچه ایتالیا پیوست؛ موضوعی که بسیاری آن را به محرومیت 15 ماه دیگو مارادونا به دلیل مثبت شدن تست کوکائین  نسبت می‌دهند. بعد از اتمام محرومیت طولانی مدت مارادونا، او حاضر به بازگشت ناپولی که حال کلودیو رانیری را روی نیمکت خود می‌بیند، نشد تا راهی سویای اسپانیا شود.

رانیری در حالی که هدایت تیم را بر عهده گرفت که حواشی اطراف باشگاه به اوج خود رسیده بود و توان فنی تیم به شدت کاسته شده بود، اما در اقدامی هوشمندانه و استفاده از زوج طلایی زولا - کارکا، توانست این تیم بحران زده را در پایان فصل به رتبه چهارم نائل کند و سهمیه یوفا را کسب کند. در این فصل زولا موفق شد 12 گل به ثمر برساند و بعد از کارکا با 15 گل، دومین گلزن برتر ناپولی شود اما شرایط برای رانیری خوب پیش نرفت تا در فصل بعدی با وجود جذب ستاره هایی همچون دنیل فونسکا، شرایط بحرانی را تجربه کنند و پایان فصل در رتبه یازدهم قرار بگیرند. شاید معروف ترین بازی آن زمان، شکست ۵ بر یک مقابل میلانِ فابیو کاپلو بود که تک گل ناپولی را جانفرانکو زولا از روی ضربه آزاد به ثمر رساند. زولا در این فصل هم موفق 12 گل به ثمر برساند و بعد از دنیل فونسکا با 16 گل، بهترین گلزن ناپولی شد.

ماجراجویی جادوگر

سرانجام بعد از 4 سال حضور زولا در ناپولی، از این باشگاه جدا شد و با قراردادی آزاد به پارمای ایتالیا ملحق شد تا شاگرد نویو اسکالا اسطوره سال های دور آتزوری شود. زولا موفق شد  طی 3 سال حضور خود در پارما، 2 بار سوپرجام یوفا و یک بار هم جام یوفا را کسب کند و در طی 149 بازی موفق شد 63 بار برای این تیم گلزنی کند، اما بنا به نظر کارلو آنچلوتی از لیست این تیم کنار گذاشته تا در پنجره نقل و انتقالات 1997 با عقد قراردادی به ارزش 4/5 میلیون پوند از این باشگاه جدا شده  و به آبی های لندن که در آن زمان تحت هدایت رود گولیت بود، بپیوندد. 

در اولین فصل حضور خود در چلسی، عملکرد چشمگیری را از خود به نمایش گذاشت و نگرانی هایی که در خصوص سن او به میان آمده بود را  از بین برد. در پایان فصل و با به ثبت رساندن 8 گل و 2 پاس گل، برای اولین بار در تاریخ لیگ برتر انگلیس به عنوان بازیکنی که تمام فصل بازی نکرده است، جایزه بهترین بازیکن سال را از نگاه مطبوعات به خود اختصاص داد و اولین بازیکنی در تاریخ چلسی شد که فاتح این عنوان می‌شود. زولا در 7 فصل حضور خود در چلسی و تجربه 302 بازی با پیراهن چلسی، موفق شد 76 گل و 22 پاس گل را به ثبت برساند که بخش قابل توجهی از این گل ها از روی ضربه آزاد به ثمر رسیده است. نوع استایل بازی شاعرانه زولا و مهارت عجیب او در ضربات شروع مجدد، حتی تحسین سر الکس فرگوسن را برانگیخت و جزو معدود نفراتی شد که سر الکس را مجبور به تحسین بازیکن حریف کرد: «او بازیکنی بسیار بهتر از آنچه من انتظار داشتم، است؛ یک لعنتی کوتوله باهوش!»

هم چنین فرگوسن در 22 سپتامبر 2015 در مصاحبه کوتاهی که بعد از انتشار کتاب رهبری خود با جیم وایت داشت، گفت: «جانفرانکو زولای کوچک مرا آزار داد. او از آن دست بازیکنانی بود که برایش اهمیتی نداشت که مقابل چه تیمی به میدان می‌رود. همیشه لبخند روی صورتش بود و این من را عصبی می‌کرد. چگونه می‌توانست در بازی برابر منچستر یونایتد از بازی خودش لذت ببرد؟ هیچکسی مانند او نبود. بازیکنی فوق العاده بود و من عاشق تماشا کردنش بودم. این کار دلپذیری بود و من در جایگاه یک رقیب می‌گویم چقدر او را ستایش می‌کنم.»

زمانی که زولا به چلسی ملحق شد، خارجی های زیادی در لیگ برتر وجود نداشتند و مسائلی همچون اصالت فوتبال بریتانیایی موجب شده بود تا بدبینی های گسترده ای علیه او صورت بگیرد اما جسارت و مهارت زولا آنقدر بالا بود تا 7 سال حضور خود، آن هم در شرایط سنی خاص (30 الی 37 سالگی) نبض چلسی را بر عهده گیرد و این تیم را مقابل قدرت های بزرگ فوتبال انگلیس، همچون لیورپول، منچستر یونایتد و آرسنال به برتری برساند. شاید یکی از دراماتیک ترین دیدار های زولا، برمی‌گردد به سال 1997 و بازگشت دراماتیک شاگردان رود گولیت مقابل لیورپول روی ایوانز که چلسی موفق شد با درخشش ویالی و زولا، بازی ۲ بر صفر باخته را  ۴ بر ۲ ببرد و این تیم را از جام حذفی انگلیس کنار بگذارد.

جانفرانکو زولا موفق شد طی 7 سال حضور خود در چلسی، 6 قهرمانی را برای این تیم به ارمغان بیاورد که می‌توان به ۲ قهرمانی جام حذفی، قهرمانی در سوپر جام اروپا و جام یوفا اشاره کرد. شخصیت زولا در باشگاه جوری محور شده بود که بعد از تمرین روزانه باشگاه به مدت یک ساعت بازیکنان جوان تیم را به تمرین ضربات آزاد و شروع مجدد وا می‌داشت. زولا در زندگی هیچ زمان لب به مشروبات الکلی نزد و با وجود شرکت در دورهمی های باشگاه، اگر ماجرا به باشگاه شبانه  ختم می‌شد، مجلس را ترک می‌کرد. جایگاه زولا در میان هم تیمی های خود به مانند یک بزرگتر و الگو شمرده می‌شد، به طوری که اسکات مینتو هم بازی سابق او در چلسی می‌گوید: «ما در تیم این احساس را داشتیم که اگر توپ را به فرانکو بدهیم، موجب پیروزی ما خواهد شد. زولا الگویی برایرما بود. همه ما با این شرایط پیش می‌رفتیم. او کاپیتان ما نبود اما به مانند رهبرمان عمل می کرد.»

 بعد از 7 سال باشکوه و زیبا با چلسی، سرانجام موقع آن رسیده بود تا از باشگاه جدا شود و با وجود پیشنهاد تمدید قرارداد وسوسه انگیز مالک جدید باشگاه یعنی رومن آبراموویچ،  باز هم زولا به دلیل وفاداری به توافقی که پیش از این با کالیاری انجام داده بود از این باشگاه جدا شد تا حتی با جدایی خود، آخرین درس رهبری را به بازیکنان جوانتر باشگاه یاد دهد. بعد از این اتفاق باشگاه به طور رسمی شماره 25 که متعلق به زولا بود را برای همیشه بایگانی کرد تا حداقل احترام خود را به او ابراز کند. در سال 2005 هم زولا به عنوان برترین بازیکن قرن باشگاه چلسی منصوب شد تا رسما اسطوره ای بزرگ برای این باشگاه باشد.

انتخاب بحث برانگیز زولا

زولا در ماه می در مراسم شام اتحادیه روزنامه نگاران فوتبالی برای دریافت جایزه بهترین بازیکن سال در کنار استنلی متیوز نشسته بود. این مراسم تنها چند روز پیش از آن برگزار شد که او در قهرمانی جام حذفی به چلسی کمک کند که اولین جام مهم‌شان بعد از 26 سال بود.

این ملی‌پوش ایتالیایی رقبای سرسختی را شکست داده بود؛ ستاره‌های منچستریونایتد که به تازگی چهارمین قهرمانی لیگ برتر را برای باشگاه‌شان به ارمغان آورده بودند، گلزنانی چون آلن شیرر و یان رایت که در رده اول و دوم جدول گلزنان برتر قرار داشتند و فابریتزیو راونلی و جونینیو، ۲ بازیکن مطرح میدلزبورو  که با وجود سقوط تیم‌شان عملکرد بسیار خوبی ارائه داده بودند.

گری کاکس، مالک سرویس خبری هایترز، مدیرعامل سابق اتحادیه خبرنگاران فوتبالی و عضو 30 ساله این سازمان است. او هنوز نیم سالی که زولا در آن توانست تاثیرش را در فوتبال انگلیس همیشگی کند، به خاطر دارد.

کاکس می‌گوید:« من به زولا رای دادم. او تنها بازیکنی است که تا آن حد دیر به جمع بازیکنان پیوست و توانست چنان تاثیرگذار باشد که برنده این جایزه شود. او در زمین فوق العاده بود. به تماشای تمرین چلسی رفتم و چیزی که بیشتر از همه من را مسخ کرد و  روی افرادی که آنجا کار می‌کردند تاثیر داشت، تماشای این بود که او یک دروازه‌بان و چند بازیکن جوان را پس از پایان تمرین اصلی نگه داشت، چند کیسه توپ آورد و شروع به تمرین ضربات آزاد از سمت راست و چپ کرد. او یک ساعت برای این کار وقت گذاشت. این اخلاق کاری او را نشان می‌داد. شخصیتی شبیه به پل گاسکوئین داشت. آن احساس درخشندگی و سرگرم‌کنندگی را داشت. همیشه لبخندی روی صورتش بود. شما چاره‌ای جز دوست داشتنش نداشتید. او یک نابغه غیر قابل پیش‌بینی بود. کارهایی می‌کرد که در سایر بازیکنان نمی‌دیدید. این موارد در آن زمان در فوتبال انگلیس نایاب بود.»

دلتنگ کوتوله محبوب کالچو

بعد از جدایی از چلسی با قراردادی آزاد به کالیاری پیوست و ۲ سال در این باشگاه فعالیت کرد و در پایان عمر فوتبالی خود هم به استرالیا عزیمت کرد تا در باشگاه مارکونی استالاینز استرالیا ( که هم اکنون در سطح دوم فوتبال استرالیا قرار داد) از دنیای فوتبال خداحافظی کند. جانفرانکو زولا در دوران 23 ساله ورزشی خود، سابقه 667 بازی را داشته باشد و در این بین آمار 202 و 35 پاس گل را به ثبت برساند. هم چنین سابقه 35 بازی ملی و 10 گل برای تیم ملی ایتالیا را در کارنامه خود دارد.

بعد از خداحافظی از فوتبال، زولا به عنوان دستیار پیرلوئیجی کاسیراگی در تیم زیر 21 سال ایتالیا منصوب شد که با آماری بسیار مثبت و بدون شکست مرحله انتخابی یورو 2007 زیر 21 سال را پشت سر گذاشتند اما در یورو 2007 و در گروه دوم مسابقات با تیم های صربستان، انگلیس و جمهوری چک همگروه شدند که نتوانستند از گروه خود صعود کنند تا زولا از سمت دستیاری خود استعفا کند و سمت سرمربیگری وستهام یونایتد را بپذیرد. در آن زمان تیم مدیریتی وستهام بسیار به زولا اعتماد داشتند و حتی معتقد بودند او، پپ گواردیولای نوین فوتبال خواهد بود و در همین راستا او را به عنوان جانشین آلن کوربیشلی انگلیسی منصوب کردند. در فصل اول زولا موفق شد این تیم را در لیگ برتر نگه دارد و رتبه قابل قبول یازدهم را به ارمغان بیاورد اما در فصل دوم با کسب رتبه هفدهم و بقا در آخرین لحظه، از سمت خود برکنار شد تا عمر کوتاه 2 ساله او در سمت هدایت چکش ها به پایان برسد.

بعد از این اتفاق، در فصل 2012/13 سران واتفورد شان دایچ را اخراج کردند و جانفرانکو زولا را به عنوان جانشین معرفی کردند. واتفورد که در آن زمان در لیگ قهرمانی رقابت می‌کرد به دنبال صعود به لیگ برتر بود که با آمدن زولا این تیم متحول شد و  او موفق شد  این تیم را به فینال پلی آف لیگ برتر برساند. تیم  در بازی فینال، در وقت های اضافه،  یک بر صفر مغلوب کریستال پالاس شد و از صعود باز ماند. در فصل بعدی هم زولا به دلیل نتایج ضعیف جای خود را جوزپه سانینو ایتالیایی داد. بعد از ناکامی در واتفورد، 3 دوران یکساله مربیگری در کالیاری، العربی قطر و بیرمنگام را تجربه کرد که توفیقی به دنبال نداشت. شاید تنها نقطه قابل اتکای دوران مربیگری زولا مربوط می‌شود به سمت دستیاری مائوریتسیو ساری در فصل 2018/19 در چلسی. در بعضی محافل گفته می‌شود دلیل اصلی این تصمیم ساری، استفاده از جایگاه اسطوره ای زولا بوده تا جایگاه خود را محکم کند اما داستان زولا و چلسی زیاد ادامه پیدا نمی‌کند و بعد از جدایی ساری و قهرمانی لیگ اروپا، از سمت خود استعفا و  بعدها اعتراض خود را نسبت به ضعف کادر مدیریتی باشگاه اعلام می‌کند. 

شاید زولا در دنیای مربیگری توفیق چندانی نداشته اما در  بی نظیر بودن او به عنوان یک فوتبالیست هیچ شکی نیست و با وجود کارنامه درخشان خود در چلسی به اندازه سایر بزرگان باشگاه به او توجه نمی‌شود. او  در میان نسل امروز کمتر شناخته می‌شود؛ آن هم در حالی که به عنوان برترین بازیکن قرن تاریخ باشگاه چلسی منصوب شده است.

*یاسین معصومی