دربی گلاسکو؛ نفرتی بی‌پایان در دل اسکاتلند
به گزارش فوتبال ۳۶۰، بزرگترین شهر سرزمین دامن‌ها و پیراهن‌های چهارخانه اسکاتلندی. روزگاری اولین مسابقه رسمی فوتبال میان تیم‌های اسکاتلند و انگلیس در این شهر برگزار شد. شهری پر از مراکز علمی و دانشگاهی. فوتبال مانند همه مردمان بریتانیا، عضوی جدا نشدنی از زندگی آنهاست. اگر در مسکو تقابل فوتبال دولتی و مردمی جریان دارد، اینجا جنگ تیم‌های مذهبی است. در گلاسکو یا کاتولیک هستید و هوادار سلتیک یا پروتستان و دلباخته رنجرز.
تقابل‌های فوتبالی زیادی در دنیای این ورزش محبوب وجود دارد که تحت تأثیر عوامل و مسائلی همچون نژاد، مذهب، طبقه اجتماعی و سیاست قرار گرفته و به فراخور حوادث اجتماعی و سیاسی بر حساسیت آن‌ها افزوده می‌شود. این‌ها همان فاکتور‌هایی است که باعث می‌شود یک رویداد فوتبالی بین 2 تیم همشهری فراتر از یک بازی ساده به نظر آید؛ عواملی که باعث می‌شود این بازی‌ها متفاوت از دیدار‌های عادی باشد. در رویارویی 2 تیم همشهری، احساسات، خشونت و حس غرور به حدی افزایش می‌یابد که فوتبال و اتفاقات فوتبالی را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد.
در شهر گلاسکو، پایتخت کشور اسکاتلند، دشمنی و تقابل دیرینه 2 تیم سلتیک و رنجرز نمونه کاملی از وجود تنفر در مستطیل سبز محسوب می‌شود. تاریخ ۱۲۸ ساله فوتبال اسکاتلند همواره شاهد وجود این تنفر ریشه دار بین هواداران این 2 تیم بوده است.
به عقیده برخی از کارشناسان، دربی گلاسکو خشن‌ترین و حساس‌ترین دربی جهان محسوب می‌شود؛ دیداری که یادآور تقابل کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها در شهر گلاسکو است و چارچوب این تقابل را شکل داده و شور و هیجان هواداران را سمت و سو داده است. در بین تمامی رقابت‌های دوجانبه فوتبالی دنیا، با اطمینان می‌توان ادعا کرد تقابل سلتیک – رنجرز بیشترین قرابت را با مسائل مذهبی دارد.
در «Old Firm» یا همان دربی گلاسکو، پیشینه تاریخی مهمترین عنصری است که می‌تواند به بهترین نحو دشمنی بین هواداران 2 تیم را توصیف کند. باشگاه سلتیک در سال ۱۸۸۸ در قسمت شرقی شهر و توسط برادر والفرید راهب و با هدف جمع‌آوری کمک برای جامعه فقیر کاتولیک‌های شهر تأسیس شد. این وابستگی و رویکرد‌های مذهبی سلتیک، فاکتوری بود که این باشگاه را از اکثریت جمعیت پروتستانِ کشور اسکاتلند متمایز می‌کرد. همچنان که سلتیک روز به روز به عنوان یک باشگاه ورزشی پر و بال می‌گرفت، افراد بیشتری را از جامعه ایرلندی‌های کاتولیک به خود جذب می‌کرد که این مسأله با موفقیت‌های باشگاه در زمین بازی همزمان شده بود.
در سوی دیگر شهر و در سال ۱۸۷۲، گروهی از جوانان در منطقه Gareloch شهر گلاسکو باشگاه رنجرز را پایه‌ریزی کردند. یکی از چهره‌های اصلی باشگاه رنجرز در بدو فعالیت، یک فرد فعال در اتحادیه‌ها بود که از نظر سیاسی، متحد گروه نارنجی‌ها محسوب می‌شد. این فرد بار‌ها احساسات و تمایلات ضد ایرلندی و ضد کاتولیک خود را ابراز کرده بود و به همین سبب از باشگاه رنجرز حمایت می‌کرد.
کم کم بخش آبی رنگ شهر که در قسمت جنوبی قرار داشت با کسب موفقیت‌هایی در فوتبال به باشگاهی بزرگ و نماینده گروه پروتستان‌ها تبدیل شد.
رنجرز تنها باشگاه پروتستان کشور بود که می‌توانست در مقابل حکمرانی سلتیکی‌ها در اسکاتلند قد علم کند. سلتیکی‌ها توانسته بودند با کسب ۴ قهرمانی لیگ بین سال‌های ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۸، برتری خود را در مسابقات داخلی به دیگر تیم‌ها دیکته کنند. 2 باشگاه بزرگ کشور از همان اواخر قرن ۱۹ میلادی برتری خود را در فوتبال اسکاتلند پایه‌ریزی کردند و به زودی به 2 نماد و قطب فراگیر در فوتبال کشور خود تبدیل شدند.
اما این تقابل، تنها یک رویارویی اسکاتلندی محسوب نمی‌شود، بلکه رگه‌های ایرلندی در تاریخچه این دربی به وفور یافت می‌شود. اگر چه در شهر گلاسکو همانند ایرلند شمالی، مذهب به طور آشکار تفکیک و تقسیم‌بندی نشده اما طی سالیان گذشته و در جریان دربی شهر، تقسیم‌بندی‌های فرهنگی به طرز ملموسی عیان بوده است.
تنفر، زبان رایج بین هواداران 2 تیم است، اما بدون این هم دربی گلاسکو، چیزی نبود که امروز می‌بینیم؛ یعنی یکی از حساس‌ترین و پر تنش‌ترین تقابل‌های همشهریان در دنیای فوتبال. در زمان برگزاری این دیدار، هواداران هر یک از 2 تیم از مسیر‌های مشخص شده خود به ورزشگاه می‌روند تا از برخورد‌های احتمالی بین آن‌ها جلوگیری شود، اما این کار تنها باعث افزایش عطش آن‌ها در تحقیر تیم مقابل در جریان برگزاری دیدار می‌شود. مهم نیست که بازی در سلتیک پارک انجام و یا در استادیوم آیبروکس پیگیری شود. جالب این است که یکی از جنجالی‌ترین دیدار‌های 2 تیم در ورزشگاهی غیر از این 2 استادیوم برگزار شده. این دیدار در چارچوب فینال جام حذفی اسکاتلند در سال ۱۹۸۰ و در ورزشگاه همپدن پارک برگزار شد. دیدار به آرامی در حال پیگیری بود که در وقت اضافه، سلتیک موفق شد با گل جرج مک کلاسکی از رنجرز پیش افتد. اما پایان این دیدار به یکی از جنجالی‌ترین و خشن‌ترین دیدار‌های دو تیم بدل شد.
پس از سوت پایان بازی، هزاران هوادار رنجرزی با هدف درگیری با هواداران رقیب و خراب کردن جشن قهرمانی آن‌ها در ورزشگاه ماندند. زمانی که هواداران سلتیک برای جشن قهرمانی و شادی به بازیکن تیم محبوب خود در زمین مسابقه ملحق شدند، هواداران تیم شکست خورده رنجرز به زمین یورش برده و با هواداران همشهری خود درگیر شدند. این واقعه یکی از سیاه‌ترین روز‌های فوتبال اسکاتلند بود و صورت زشت دربی گلاسکو را به نمایش گذاشت. به دلیل ناکافی بودن نیرو، پلیس قادر به کنترل و ختم ماجرا نبود. دونالد مک لئود، یکی از عکاسانی که در ورزشگاه حاضر بود، صحنه‌هایی را که به چشم خود می‌دید باور نمی‌کرد:«وقتی درگیری‌ها شروع شد من کنار نیمکت ذخیره‌ها ایستاده و شاهد جمعیت خشمگین هواداران بودم. مهاجمان به نظر می‌رسید همگی مو‌هایی بلند داشتند و بر بازو و دست خود مچ‌بندی پیچیده بودند.»
کلمات گزارشگر بازی، آرچی مک فرسون هم در تاریخ ماندگار شده است: «صحنه‌هایی که الان شاهد هستیم شبیه آخر الزمان است... چیزی مشابه یکی از نبرد‌های بزرگ جنگ جهانی اول که با فوتبال اسکاتلند نامأنوس است. در پایان، بیاییم با خود صادق باشیم؛ این هواداران از یکدیگر متنفر هستند.»
منشأ این درگیری، مصرف بیش از حد الکل در روز بازی در ورزشگاه عنوان شده و همین مسأله باعث شد مجلس قانونگذاری اسکاتلند قانونی را تصویب کند که به موجب آن، فروش الکل در اماکن ورزشی اسکاتلند ممنوع شد. شاید یکی از عوامل ایجاد خشونت با این قانون از معادله حذف شده بود اما حس تنفر بین هواداران 2 تیم همچنان وجود داشته است، به طوری که در سال‌های پس از این واقعه هم درگیری‌هایی در جریان دیدار دو تیم بوجود آمده است.
یکی از مهمترین دلایل اهمیت دربی گلاسکو، سابقه درخشان و موفقیت‌های پرشمار این 2 تیم در فوتبال اسکاتلند است. سلتیک تنها تیم اسکاتلندی محسوب می‌شود که موفق به کسب جام باشگاه‌های اروپا شده و این تیم در سال ۱۹۶۷ موفق شد به این مقام نائل شود. در عرصه داخلی این 2 تیم معمولاً عناوین و قهرمانی‌ها را بین خود تقسیم کرده‌اند.
در عرصه داخلی، رنجرز با کسب 55 عنوان قهرمانی در لیگ، بالاتر از هر تیم دیگری در کشور اسکاتلند قرار می‌گیرد. سلتیک با 53 عنوان قهرمانی، نزدیک‌ترین تعقیب‌کننده همشهری خود محسوب می‌شود. در دیدار‌های رو در رو هم رنجرز وضعیت بهتری دارد. در مجموع 436 رویارویی 2 تیم تا این تاریخ، 169 پیروزی به نام رنجرز ثبت شده است. 165 بار هم سلتیک پیروز دربی بوده. در این بین، 102 دیدار با نتیجه تساوی به پایان رسیده است.
The Old Firm یا دربی گلاسکو شاید از نظر مهره و ستاره، توان برابری با مسابقاتی همچون ال کلاسیکو یا دربی‌های شهر‌های منچستر و میلان را نداشته باشد اما از نقطه نظر حساسیت و تنش، یکی از برترین تقابل‌های همشهریان در فوتبال جهان محسوب می‌شود. واقعیت این است که پس از ورشکستگی و سقوط رنجرز به دسته‌های پایین‌تر فوتبال کشور، شهر گلاسکو، بدون مهمترین واقعه ورزشی و فوتبالی خود انگار چیزی کم داشت و فوتبال اسکاتلند بدون جذاب‌ترین رویداد خود، گویی از درجه اعتبار ساقط شده بود. دربی گلاسکو، ضربان قلب فوتبال اسکاتلند است و بازگشت رنجرز به لیگ برتر، بهترین خبر ممکن برای فوتبالدوستان این کشور بوده است. 2 تیم می‌توانند با رویارویی‌های جذاب و هیجان‌انگیز خود در کتاب غنی و تاریخی فوتبال اسکاتلند فصلی جدید رقم بزنند. فراتر از فوتبال، این دیدار به عنوان یک خصومت فرقه‌ای قلمداد می‌شود. این تقابل همیشه به عنوان فرصتی برای اعلام انزجار و ناسازگاری هواداران بوده است؛ تقابلی بین 2 گروه مستقل در شهر گلاسکو.
دربی گلاسکو یک دیدار معمولی فوتبالی نیست. بلکه یک مکتب فکری و اجتماعی و نمونه‌ای واقعی از درهم آمیختگی فوتبال، سیاست و هویت‌های اجتماعی است. این تداخل فوتبالی نشان دهنده 2 موضوع است؛ تابلویی که فوتبال اسکاتلند را در خود منعکس می‌کند و تعبیر و تصویری از تنش‌های اجتماعی در کشور اسکاتلند. اگرچه هر 2 باشگاه در قبال فرقه‌گرایی و خشونت، موضع‌گیری‌های سرسختی دارند، دربی گلاسکو بدون وجود چنین تنش‌هایی تقریباً غیر قابل تصور می‌نماید. تا وقتی که سلتیک و رنجرز برگزار‌کننده دربی هستند، فرصت برای ابراز چنین فرقه گرایی‌ها و خشونت‌هایی در فوتبال اسکاتلند مهیا خواهد بود.
