40 سال پس از المپیک 1984؛ جشنواره‌ای که از تهران به لس‌انجلس رفت!

به گزارش فوتبال 360، تابستان 2028، لس‌انجلس برای سومین مرتبه در تاریخ میزبانی از رقابت‌های المپیک را تجربه خواهد کرد و در کنار شهرهای لندن و پاریس از این نظر خواهد ایستاد تا نخستین شهر غیر اروپایی تاریخ مسابقات با تجربه 3 میزبانی از معتبرترین فستیوال ورزشی جهان عنوان بگیرد.
لس‌انجلس پیش از این سابقه میزبانی از المپیک 1932 و 1984 را داشته اما در شرایطی که میزبانی سال 1932 بدون رقیب به این شهر در ایالات متحده تقدیم شد و رقابت‌های المپیک برای نخستین و تنها مرتبه در تاریخ رشته «فوتبال آمریکایی» را به خود دیدند، رقیب لس‌انجلس برای کسب میزبانی المپیک 1984، شهر تهران بود!

خشم و هیاهو

روند انتخاب میزبان برای المپیک 1984، از واپسین سال‌های دهه 1970 آغاز شده بود و در شرایطی که آن روزگار، ورزش جهان تحت تاثیر جنگ سرد، حملات تروریستی، تحریم شدن کشورهای مختلف توسط یکدیگر و زیان مالی المپیک 1976 مونرئال به دولت کانادا بود، در نهایت تنها 2 شهر برای کسب میزبانی اعلام آمادگی کردند: تهران و لس‌انجلس.
سال 1972 به میزبانی مونیخ، طی حادثه تروریستی و به سبب عدم سازماندهی مناسب امنیتی در دهکده المپیک، تعداد 17 نفر از جمله الیمپین‌های رژیم صهیونیستی، شهروندان فلسطینی و پلیس آلمان کشته شدند که این مهم، تبعات جبران‌ناپذیری به فلسفه برگزاری بازی‌های المپیک وارد کرد و هزینه هنگفت دولت کانادا برای میزبانی از المپیک مونرئال، دولت‌های بسیاری را از کاندیداتوری کسب میزبانی المپیک 1984 منصرف کرد.
لس‌انجلس سابقه میزبانی از المپیک و رویدادهای مختلف ورزشی را پیش از آن داشت اما تهران، به‌تازگی از بازی‌های آسیایی 1974 میزبانی کرده بود و میزبانی موفقیت‌آمیزی را هم برای نخستین بار در تاریخ خاورمیانه به ثبت رسانده بود. بازی‌های آسیایی تهران، شاهد حضور تعداد رکوردشکن 3010 ورزشکار بود و در شرایطی که امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت مسئولیت برگزاری بازی‌ها را بر دوش داشت، هفتمین دوره مسابقات آسیایی حواشی جالب‌توجهی را هم به دنبال خود کشید.

فوتبال ایران، 52 سال به دور از المپیک

تیم ملی فوتبال ایران همزمان با درخواست میزبانی از المپیک 1984، رباینده 3 عنوان قهرمانی متوالی جام ملت‌های فوتبال آسیا بود و درحالی در بازی‌های آسیایی 1974 با حضور ستارگانی چون ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، علی جباری، علی پروین، غلام‌حسین مظلومی، پرویز قلیچ‌خانی و جعفر کاشانی به مدال طلای مسابقات رسیده بود که برای اولین بار در تاریخش نیز سال 1978 سهمیه حضور در جام‌جهانی را بدون باخت در مرحله مقدماتی جلوتر از کره‌جنوبی، استرالیا، عربستان سعودی و کویت تحت هدایت ماریو زاگالو کسب کرد.
فوتبال ایران در بازی‌های المپیک نیز تنها 3 مرتبه در طول تاریخش جواز صعود به مسابقات دور نهایی را کسب کرده که جملگی پیش از درخواست میزبانی برای المپیک 1984 بوده‌اند. فوتبالیست‌های ایرانی نخستین بار المپیک را به میزبانی توکیو 1964 تجربه کردند که تنها یک تساوی مقابل مکزیک ثمره سفر به شرق آسیا بود و با قبول شکست مقابل آلمان و رومانی به خانه بازگشتند.
المپیک 1968 مکزیکو سیتی، شاهد حضور ژاپن به‌عنوان یکی از 3 سهمیه آسیا در مسابقات بود که تیم ملی ایران به سبب برگزاری بازی‌های دور مقدماتی به صورت متمرکز به میزبانی تل‌آویو، همچون کره‌شمالی، میانمار و هند از حضور در مسابقات انصراف و ترجیح به عدم حضور در تورنمنت داد که سامورایی‌ها تا مرحله نیمه‌نهایی پیش رفتند.

در نزدیک‌ترین فاصله به حادثه مونیخ!

دومین تجربه فوتبال ایران در المپیک، سال 1972 به میزبانی مونیخ از راه رسید که شاگردان محمود بیاتی برای نخستین بار در تاریخ مقابل برزیل به نخستین پیروزی‌شان دست یافتند اما قبول شکست سنگین مقابل مجارستان و دانمارک، نخستین تجربه صعود به دور حذفی مسابقات المپیک برای تیم ملی ایران را تا المپیک 1976 به تعویق انداخت.
در المپیک مونرئال، تیم ملی فوتبال ایران در سومین تجربه المپیکی خود اگرچه تنها یک پیروزی مقابل کوبا به چنگ آورد و مقابل لهستان شکست را پذیرفت اما به لطف انصراف تیم ملی غنا از حضور در مسابقات همزمان با تحریم تورنمنت توسط تیم‌های آفریقایی و برگزاری تنها 2 بازی در گروه برای هر تیم، شاگردان حشمت مهاجرانی جلوتر از کوبا برای نخستین مرتبه صعود از گروه را تجربه کردند و در نهایت مسیرشان به دست اتحاد جماهیر شوروی، مسدود شد.
البته تیم ملی فوتبال ایران جواز حضور در مسابقات المپیک 1980 را هم به چنگ آورده بود که در نهایت ترجیح به تحریم مسابقات داد تا تجربه حضور در المپیک مونرئال 1976، آخرین تجربه المپیکی فوتبال ایران عنوان بگیرد.

از تهران به لس‌انجلس

درخواست میزبانی ایران از المپیک 1984 نیز همزمان با گسترش اعتراضات خیابانی به رژیم حاکم وقت نیز به حاشیه رانده شد و در نهایت ژوئن 1977، 24 ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، درخواست میزبانی تهران مورد موافقت قرار نگرفت و لس‌انجلس به‌عنوان تنها کاندیدای باقی مانده برای کسب میزبانی از مسابقات، سرانجام روز 18 مه 1978 (28 اردیبهشت 1357) در هشتادمین اجلاس کمیته بین‌المللی المپیک در آتن، رسماً امتیاز میزبانی از المپیک 1984 را پس از 2 تلاش نافرجام برای کسب میزبانی 2 دوره گذشته مسابقات، به دست آورد.
قرار بود المپیک تابستانه 1980 برای نخستین مرتبه در تاریخ به میزبانی مسکو و کشوری در بلوک شرق برگزار شود که این مهم در بطن جنگ سرد، تحریم مسابقات توسط بسیاری کشورها را در پی داشت و به جز 80 کشور، ورزشکارانشان را برای حضور در این رویداد روانه نکردند که رکورد کمترین حضور کشورها برای نخستین مرتبه از سال 1956 به میزبانی المپیک ملبورن را شکسته بود. از میان 80 کشور حاضر در مسابقات، تعداد 7 کشور نخستین اعزام ورزشکار در تاریخشان به المپیک را از جمله اردن، موزامبیک، آنگولا و قبرس تجربه می‌کردند که در نهایت مدالی بر گردن ورزشکارانشان آویخته شده ندیدند.

در میانه جهان، همزمان با جنگ سرد

المپیک مونرئال را تعداد 29 کشور تحریم کرده بودند اما تعداد تحریم کنندگان مسابقات در سال 1980 به 37+29 کشور رسید. تعداد 29 کشور، دنباله‌رو ایالات متحده در این مسابقات حضور پیدا نکردند؛ برخی مشکلات مالی را بهانه عدم اعزام ورزشکار آوردند و درحالی که اعتراض‌های بین‌المللی نسبت به تهاجم نظامی اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان جریان داشت، ایران هم یکی از کشورهای تحریم کننده مسابقات بود که المپیک 1980 را با سنگین‌ترین و پرتعدادترین تحریم کشورها در تاریخ مسابقات مواجه کرد.
در نهایت تعداد 127 از 203 مدال، سهم ورزشکاران اتحاد جماهیر شوروی و آلمان شرقی شد که این مهم، بیشترین نرخ رشد کسب مدال از سال 1904 را رقم زد. در مراسم اختتامیه، در شرایطی که باید پرچم ایالات متحده برای معرفی میزبان دوره بعد رقابت‌ها برافراشته می‌شد، دولت اتحاد جماهیر شوروی به نشانه اعتراض پرچم ایالت کالیفرنیا را برافراشت و با پخش سرود رسمی المپیک به جای سرود ملی ایالات متحده، پاسخ تحریم مسابقات را داد. همزمان، تهران که قرار بود برای کسب میزبانی از المپیک 1984 اقدام کند، برای دومین دوره متوالی بازی‌های المپیک را تحریم کرد.

به جست‌وجوی نشان زرین

با صرف‌نظر از تیم ملی فوتبال کشور، سابقه حضور ورزشکاران ایران در بازی‌های المپیک به سال 1948 و المپیک لندن بازمی‌گردد. جایی که محمدجعفر سلماسی نخستین مدال تاریخ ایران در مسابقات را با نشان برنز در رشته وزنه‌برداری به ارمغان آورد. در المپیک لندن 1948، کاروان ایران متشکل از 36 ورزشکار بود که جملگی در رده مردان به رقابت پرداختند.
نخستین مدال طلای تاریخ ایران در المپیک اما سال 1956 و توسط غلامرضا تختی پس از امامعلی حبیبی در رشته کشتی به دست آمد. تختی پیش از طلایی شدن، در المپیک 1952 هلسینکی به میزبانی فنلاند، در دیدار فینال نبردش را به داویت سیماکوریدزه گرجستانی که برای اتحاد جماهیر شوروی کشتی می‌گرفت، واگذار کرد و یکی از 3 مدال نقره کاروان ایران را بر گردن آویخت.
در المپیک 1956 ملبورن، غلامرضا تختی و امامعلی حبیبی هر دو در دیدارهای نهایی پشت کشتی‌گیران شوروی را به خاک رسانده و نخستین مردان طلایی تاریخ ورزش ایران در المپیک عنوان گرفتند. در ملبورن، کاروان ایران تعداد 17 ورزشکار به خود می‌دید که در نهایت 5 مدال سهم ایران شد.

حضور زنان در کاروان ایران برای حضور در رقابت‌های المپیک اما تا سال 1964 و المپیک توکیو رخ نداد. ایران به مدت 4 دوره هیچ ورزشکار زنی به کاروان خود در المپیک ندید اما حضور در المپیک توکیو همراه با خانم‌ها سیمین صفامهر، جمیله سروری، نازلی بیات ماکو و ژولیت گئورگیان به‌عنوان نخستین زنان تاریخ ایران در رقابت‌های المپیک بود که خانم جمیله سروری در رشته ژیمناستیک و خانم‌ها نازلی بیات ماکو، ژولیت گئورگیان و سیمین صفامهر در رشته دو و میدانی نمایندگان کاروان ایران بودند.
نکته جالب توجه، سن پایین خانم سروری در المپیک توکیو بود که با 14 سال و 226 روز سن، «جوان‌ترین ورزشکار حاضر در المپیک توکیو» لقب گرفت.
پس از 2 دوره غیبت زنان ایرانی در کاروان المپیکی، المپیک 1976 مونرئال شاهد حضور 4 زن تاریخ‌ساز دیگر در کاروان ایران بود که خانم‌ها ژیلا الماسی، گیتی محبان، مهوش شفائی و مریم آچاک نمایندگان ایران در شمیربازی اسلحه فلوره رده زنان بودند. لیدا فریمان، نخستین زن پرچم‌دار تاریخ ایران در المپیک بود که ایران را در المپیک 1996 آتلانتا و رشته تیراندازی با تفنگ بادی 10 متر نمایندگی کرد. کیمیا علیزاده نیز در المپیک 2016 ریو، عنوان «نخستین زن مدال‌آور تاریخ ایران در المپیک» را با کسب مدال برنز تکواندو به نام خود زد.

همزمان با برگزاری المپیک پاریس، در شرایطی که جهان ورزش دچار تب داغ رقابت‌هاست، روز 28 ژوئیه، چهلمین سالگرد برگزاری مراسم افتتاحیه المپیکی است که تهران یکی از 2 کاندیدای میزبانی‌اش بود اما به میزبانی لس‌انجلس برگزارشد و در نهایت، میزبانی از المپیک 1984، برگ برنده‌ای برای ایالت کالیفرنیا بود که یکی از موفق‌ترین المپیک‌های تاریخ باتوجه به سودآوری هنگفت مالی به ارزش بالغ بر 250 میلیون دلار را با خود به همراه داشت.
در المپیک لس‌انجلس 1984، تعداد 140 کشور ورزشکار اعزام کردند که این مسابقات، اولین حضور المپیکی ورزشکارانی از 18 کشور را به خود دید و در نهایت کشور میزبان با کسب 83 مدال طلا در جایگاه نخست رتبه‌بندی ایستاد. ایران در المپیک 1984 نیز  شرکت نکرد و یکی از 19 کشور تحریم کننده مسابقات بود اما حضورش در المپیک را بار دیگر از سال 1988 از سر گرفت که از میان 27 ورزشکار کاروان ایران در سئول، تنها یک نقره به کشتی رسید.
ایران و آلبانی، تنها کشورهایی بودند که تحریم مشترک المپیک 1980 و 1984 را در دستور کار خود قرار دادند و در هیچ‌کدام از آنها، نه به میزبانی مسکو و نه به میزبانی لس‌انجلس شرکت نکردند.
تابستان 2028، لس‌انجلس 44 سال پس از دومین میزبانی تاریخش، بار دیگر از این مسابقات میزبانی خواهد کرد و کشوری که پس از پایان جنگ‌جهانی دوم تا تابستان 1988، هر دوره کمینه یک پیشنهاد برای کاندیداتوری مسابقات داشته، برای نهمین مرتبه در تاریخش معتبرترین فستیوال ورزشی جهان را برگزار خواهد کرد و امید دارد با رسیدن به مرز 1100 طلای تاریخ المپیک، این مهم را پشت سر بگذارد.

* امیرعباس زمانیان